مزاج از نظر لغوی به معنی در هم آمیختن است. هر جسم مرکبی از هر چهار رکن تشکیل شده است و اختلاف مقدار این ارکان در اجسام، آن ها را از یکدیگر متمایز می کند.
اصل مزاج یکی از محوری ترین مبانی طب سنتی ایران است. بسیاری از تشخیص ها و درمان های حکمای طب سنتی ایران بر اساس وضعیت مزاج سلامت و بیماری افراد استوار بوده است.
انواع مزاج را بشناسیم
مزاج انسان به دو دسته کلی تقسیم می شود:
مزاج ذاتی
مزاج ذاتی مزاجی است که شخص با آن زاییده شده است.
مزاج اکتسابی
مزاج عارضی مزاجی است که در اثر تغییر مزاج ذاتی توسط عواملی هم چون فصل، سن، جنس، مکان زندگی، اعراض نفسانی و … به وجود آمده است.
توجه به مزاج خوراکی ها جزء اصلی ترین توصیه های اطبای سنتی است
در طب سنتی وقتی شما اقدام به شناسایی مزاج خود می‌کنید، گام بعدی این است که سبک زندگی‌تان را با آن هماهنگ نمایید. یکی از جنبه‌های مهم در سبک زندگی افراد، رژیم غذایی آن‌هاست که اگر در انتخاب آن دقت کافی به خرج ندهیم با خوردن غذاهای ناسازگار با طبع، بدن‌مان را گرفتار انواع بیماری‌ها می‌کنیم.
در نگاه اول غذاهای مناسب برای افراد با طبع گرم و تر یا دموی‌ها، مواد غذایی سرد و خشک هستند. ولی آیا همین مورد برای تنظیم یک رژیم غذایی خوب برای افراد دموی کفایت می‌کند؟ غذاهای مخصوص دموی مزاج ها تشکیل یافته از چه موادی است و برای لاغری در مزاج گرم و تر باید چه کرد؟ اینجا یک جدول غذایی و تعدادی نکته هست که به شما در رسیدن به پاسخ این سوالات کمک می‌کند.
مزاج دموی (گرم و تر) چگونه مزاجی است؟
مزاج دموی یک مزاج گرم و تر است. دم در بدن همان خونی‌ست که در رگ‌ها جریان داشته و وظایف مختلفی دارد. انسان‌های دموی خصوصیات خاص خودشان را دارند و برای ابتلا به یک سری بیماری‌ها مستعدتر هستند.شناسایی مزاج و اینکه شما بدانید چه مزاجی دارید از اهمیت زیادی برخوردار است. چون هر کس باید با بدنش مطابق مزاجش رفتار کند. در طب سنتی، یک دارو یا یک نسخه نمی‌تواند برای همه افراد مفید واقع شود. در حقیقت برای هر کس مطابق با طبع بدنش و خصوصیاتش تصمیم می‌گیرند.
توصیه غذایی به افراد با مزاج گرم و تر
اگر شما فردی با مزاج دموی یعنی طبع گرم و تر هستید، می‌توانید با اصلاح برنامه غذایی و استفاده از گیاهان و عرق های گیاهی و خوراکی های طبیعی طبع خود را به سمت معتدل شدن ببرید و میزام دم را در بدن خود کنترل کنید.
بهترین برنامه غذایی برای مردان و زنان دموی‌مزاج گنجاندن غذاها و خوراکی‌هایی است که طبع آنها خنک و سرد است.
از میان غذاها مصرف خورش آلو، آش انار، آب زرشک، انواع مرکبات در وعده‌های غذایی و میان‌وعده این افراد می‌تواند به کاهش میزان دم در بدنشان کمک کند.
از غذاها با فیبر زیاد استفاده کنند تا اجابت مزاج طبیعی داشته باشند
طبیعتا خوردن غذاهای سرد و خشک می تواند به غلبه دم در بدن این افراد کمک بسیاری کند. شربت خاکشیر، شربت تخم بالنگ، شربت قدومه شیرازی به صورت ناشتا برای افراد دموی‌مزاج به کاهش حرارت درونی‌شان کمک می‌کند. خوردن این گونه نوشیدنی ها نیز می تواند به عملکرد روده ها نیز کمک کند چرا که بسیاری از افراد دموی در این زمینه شکایات بسیاری دارند.
خوراکی ها با مزاج سرد و خشک برای دموی مزاج ها مفید و برای سوداوی مزاج ها مضر است. مواد غذایی با طبع گرم و خشک برای بلغمی مزاج ها مفید و برای صفراوی مزاج ها مضر است. خوراکی ها با طبع گرم و تر برای سوداوی مزاج ها مفید و برای دموی مزاج ها مضر است. مواد غذایی با مزاج سرد و تر برای صفراوی مزاج ها مفید و برای بلغمی مزاج ها مضر است.
افراد بلغم چه خصوصیاتی دارند؟
ميزان بلغم در انسان سالم یک درصد است و چون سبک تر از سودا و دم است معمولاً حجام در نخستین خونگیری فرد بلغمی شاهد خون شفاف و کم مایه ای است، بلغم مانند کشک یا سفیده تخم مرغ بوده و مربوط به سیستم لنفاوی یا سیستم ایمنی است و از جنس آب و سرد و تر است، اشخاص بلغمی به دلیل سردي این مزاج دارای رنگ پوستی روشن، بور و یا چه بسا پوست سفید و موهای بور یا سفید میباشند.
بلغمی مزاج ها باید از چه مواد غذایی استفاده کنند؟
سیب، توت، مویز، کشمش، خرمای خشک، سیب، به، انجیر و انگور گشنیز، کرفس، جوانه گندم و هویج. ماست همراه با نعناع، آویشن، سیر، زیتون، سیاه دانه و پونه؛ شیر همراه با عسل یا گلاب؛ پنیر همراه با گردو؛ دوغ همراه با گل محمدی یا پودر گردو.
دمنوش‌ها و سایر نوشیدنیها بهتر است همراه با شیره انگور، خرما و عسل مصرف شود. رژیم‌های مورد تایید سایت کرفس، بر مبنای کالری‌شماری است.
صفراوی ها را بشناسیم
صفراوی‌ها افرادی هستند که معمولاً در تابستان احساس گرمای زیاد و گرگرفتگی می‌کنند، اما در زمستان احساس خوبی دارند و معمولاً زیاد در زمستان لباس زیاد نمی‌پوشند و با خوردن غذاهای با طبع گرم حالشان بد می‌شود. افرادی که دارای طبیعت گرم و خشک هستند، خلط صفرا در بدنشان زیادتر است.
صفراوی مزاج ها از چه خوراکی هایی باید استفاده کنند؟
اگر مزاج شما گرم و خشک است، خوردن این مواد غذایی را در برنامه ی غذاییتان قرار دهید: خوردنی هایی که حالت اسیدی دارند و ترشی جات طبیعی مانند: لیمو ترش، زرشک، نارنج، گریپ فروت با عسل، ترنجبین، شیرخشت، کاهو، کیوی، آلو بخارا، آلوچه، اسفناج، تمبر هندی به صورت دم کرده، لیمو شیرین، پرتقال، نان جو و آش جو.
شربت‌های مفید برای افرادی صفراوی: شربت لیمو، شربت آلو، آب انار ترش و شیرین، آب تمر هندی، شربت نارنج، شربت غوره، ماءالشعیر طبی، شربت سکنجبین و خیار.
مجموعاً این نوع افراد باید از غذاهای خنک استفاده کنند
سیب‌زمینی بخارپز، قارچ، بامیه، پیاز، برگه هلو، برگه زردآلو، مغز بادام خام تازه، برنج سفید با روغن‌زیتون، کدوحلوایی با نخودفرنگی، عدس، ماش، جو دوسر، مخمر آبجو و لیموعمانی برای کبد افراد صفراوی مزاج بسیار مفید است.
اگر طبعتان گرم و خشک است، این مواد غذایی را نخورید
صفراوی ها باید از مصرف نوشیدنی‌های گرم پرهیز کنند؛ نوشیدنی‌های گرم موجب برهم خوردن تعادل صفراوی مزاج‌ها می‌شود. بر همین اساس اصولی‌ترین روش برای اصلاح مزاج، شناخت نوع آن و تطابق دادن تغذیه با آن است تا بیماری سرکوب و سیستم ایمنی بدن تقویت شود.
مصرف نوشابه، ادویه‌های تند، آب یخ، نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از آن، شیرینی‌های قنادی و مصنوعی، آجیل شور، گوشت قرمز همچنین بریده‌بریده غذا خوردن یعنی اینکه انسان مدام در حال خوردن باشد مانند تخمه شکستن برای افرادی که دارای طبیعت گرم و خشک هستند، مضر است.
مصرف تنقلات، بادنجان، موز و غذاهای ساندویچی نیز برای افراد صفراوی ممنوع است.
سوداوی مزاج یعنی چه؟
مزاج سوداوی‌ها سرد و خشک و سنگین‌ترین مزاج است. پوست این افراد خشک و تیره و مزه دهانشان شور یا ترش است.زیادی این مزاج فرد را دلتنگ، بی‌حوصله و افسرده می‌کند و اگر به تعادل نرسد اختلالات روحی ظاهر می‌شود.غذاهای مانده، بیات، نمک‌سود و دودی، سودا را زیاد می‌کند. خوردن یخ و مصرف غذاهای فرآوری و سرخ شده برای این افراد مضر بوده، اما غذاهای گرم توصیه می‌شود.
تغذیه نامناسب و نحوه زندگی، عامل بسیار مهمی در تولید سودا در بدن می‌باشد، که باعث غلظت خون، گرفتگی عروق و اسپاسم‌های عضلانی، دردهای مفصلی، سردی، ضعف و ناتوانی بدن می‌شود. پس کمر همّت ببندیم و از رفتارهای افراطی و تفریطی و همچنین از خوردن غذاهای فریز‌شده، مانده و مشروبات الکلی و غذاهای خیلی شور و تند و تلخ و آب یخ و …بپرهیزیم، تا زندگی آرام و با لذّت و متعالی داشته باشیم.
افراد سوداوی چه بخورند؟
استفاده از مواد غذایی دارای طبع گرم، گوشت گوسفند جوان، شتر، کبوتر و گنجشک، سبزیجاتی از قبیل کرفس و جعفری، عسل، بذرهای ملین مثل قدومه شیرازی، تخم شربتی، لوبیا، شلغم، هویج، کدو حلوایی، گلابی، انگور، خربزه، آناناس، موز، طالبی و انبه در افرادی که دارای مزاج سرد و خشک هستند، ضروری است.
در صورت مصرف برنج، حتما از شوید و زیره ی سیاه استفاده شود. سبزیجات گرم، مانند؛ نعناع، ریحان، ترخون، مرزه، جعفری، تره، انواع کلم، ساقه‌ی کرفس، عسل، توت، کشمش، انجیر، خرما، هل، دارچین، زنجبیل، زعفران و استفاده از بذرهای ملین، مانند؛ تخمِ شربتی، از جمله خوراکی‌های مفید برای افراد سوداوی است.
استفاده از سالاد‌های فصل با جوانه گندم قبل از غذا و نیز مصرف آش جو اثرات مفیدی برای افراد دارد.
اشخاص سوداوی مزاج باید برای پخت‌وپز از روغن‌هایی مانند زیتون و کنجد استفاده کنند. همچنین این افراد باید بدن خود را با روغن‌های زیتون و کنجد یا بنفشه و بادام ماساژ موضعی دهند.
سوداوی ها این مواد غذایی را نباید بخورند
مصرف بیش از حد و بدون مصلح بادمجان، غذاهای نمک‌سود مثل ماهی‌دودی ماهی شور، خیار شور، نمک زیاد، پنیر شور،گوشت گاو و حیوانات پیر، گوشت شترمرغ توصیه نمی شود. غذاهای مانده، بیات و فریز شده نباید مصرف شود.
تمام میوه‌های ترش مانند انواع آلو ترش، انار ترش، پرتقال، تمشک، گریپ‌فروت، لیمو (در صورت استفاده از میوه‌های دارای مزاج سرد، پس از خوردن آنها می‌توان از یک تا دو قاشق غذاخوری عسل استفاده نمود.
